Een belangrijk probleem met de RUP's waarvoor een plan-MER werd opgesteld, was de moeilijkheid om de voorgestelde (milderende) maatregelen (in brede zin) die in het bijhorende plan-MER (of passende beoordeling, RVR,...) effectief juridisch te kunnen vastleggen. Het RUP als instrument geeft de mogelijkheid om verordenend (wettelijk) bestemmingen te wijzigingen en stedenbouwkundige voorschriften hieraan te koppelen. Specifieke maatregelen naar milieu bijvoorbeeld, en die zouden moeten doorwerken naar omgevingsvergunningen die later worden aangevraagd, zijn niet direct 'stedenbouwkundig'. Ook zouden specifieke afspraken moeten kunnen vastgelegd worden in overeenkomsten tussen specifieke partners om bepaalde maatregelen ook effectief te kunnen garanderen.
Om dit te kunnen realiseren zijn globaal genomen er verschillende opties:
Er is gekozen voor de 2de optie om het RUP bewust 'slank' te houden om een 'scherp' instrument te kunnen blijven hanteren om enkel gewestplanbestemmingen te kunnen wijzigen, en hieraan niet teveel 'balast' te koppelen. Uiteindelijk zit het Vlaamse grondgebied nog altijd met een gebiedsdekkend gewestplan, waarvan nog maar een beperkt gedeelte 'vernieuwd' werd met RUP's.
Daarom zijn twee nieuwe en essentiële instrumenten toegevoegd aan het RUP-instrumentarium:
De plannende overheid maakt een ‘instrumentenafweging’ om te bepalen in welk instrument de effectmilderende maatregelen best worden opgenomen. Dit kan in een stedenbouwkundig voorschrift van het RUP zijn of in een ander instrument, zoals een inrichtingsnota, een grondruilplan, een overeenkomst of een stedenbouwkundige verordening. Het is aan de plannende overheid om uit te maken of bepaalde maatregelen best in het RUP zelf worden geregeld, dan wel of zij de effectmilderende maatregelen opneemt in een verordening of in een ander instrument.
Deze nieuwe instrumenten worden hieronder verder uitgelegd.
De bestaande stedenbouwkundige verordening zoals gedefinieerd in art. 2.3.1 van de VCRO is gewijzigd in de zin dat deze verordeningen ook voorschriften kunnen bevatten die niet 'stedenbouwkundig' zijn, maar bijvoorbeeld eerder milieu-gerelateerd en die gekoppeld worden aan bv. exploitaties, of die bepaalde cumulatieve immissie-plafonds voor specifieke gebieden kunnen vastleggen. Het is enkel mogelijk om in het kader van een RUP een dergelijk 'verbrede' stedenbouwkundige verordening te kunnen opmaken, en dan specifiek om bepaalde effectmilderende maatregelen die essentieel zijn om aanzienlijke, in het plan-MER voorspelde milieueffecten te kunnen voorkomen.
Deze stedenbouwkundige verordeningen kunnen vastgesteld worden indien bij een instrumentenafweging (zie punt 4) geoordeeld wordt dat dit het juiste instrument is om bepaalde zaken op een rechtszekere manier te bepalen. In sommige gevallen kan het ook een stedenbouwkundig voorschrift zijn dat ingezet wordt maar er is telkens een instrumentenafweging nodig om na te gaan op het einde van een planningsproces welke instrumenten voor wat ingezet worden. Het RUP is een van die instrumenten. Bij de instrumentenafweging wordt nagegaan of het beter in dit of een ander instrument thuishoort, hoe het instrument kan aangepast worden waarbij telkens de doelstelling blijvend moet bewaakt worden. De stedenbouwkundige verordening kan aldus ingezet worden om bv de maatregelen uit de milieueffectbeoordeling die niet of beter niet in een RUP opgenomen worden vast te stellen.
Wat in het RUP (bestemmingen en stedenbouwkundige voorschriften), en wat in een stedenbouwkundige verordening?
Het decreet bepaalt dat een stedenbouwkundige verordening dat opgemaakt wordt in het kader van (of gekoppeld wordt aan) een RUP voorschriften kan bevatten die NIET stedenbouwkundig zijn, en die de uitvoering garanderen van maatregelen of randvoorwaarden die resulteren uit het geïntegreerde planningsproces voor een RUP. Het zullen juist de maatregelen die uit een plan-MER komen, en die NIET vertaald kunnen worden in bestemmingen (en de daaraan gekoppelde stedenbouwkundige voorschriften). Op die manier kunnen met deze verordening, gebieden afgebakend worden waaraan juridisch niet-stedenbouwkundige voorschriften vastgelegd worden. Dus het RUP bestaat uit bestemmingen en stedenbouwkundige voorschriften, een hieraan toegevoegde stedenbouwkundige verordening bestaat uit afgebakende gebieden met daaraan verordende voorschriften inzake leefmilieu, natuur, water, bodem,... Deze gebieden:
Voorbeeld:
Over de mogelijkheden van deze 'verbrede' stedenbouwkundige verordeningen gekoppeld aan een RUP moet nog veel ervaring worden opgedaan. Het voortschrijdend inzicht hierin zal via deze handleiding naar alle betrokkenen kenbaar gemaakt worden.
Procedure voor de stedenbouwkundige verordening
Optimaal wordt deze verordening best als ontwerp-verordening gevoegd bij het ontwerp RUP, en het ontwerp plan-MER ten behoeve van de voorlopige vaststelling. Het lijkt ook zinvol deze ontwerp verordening mee in de plenaire vergadering te bespreken als vertaling van bepaalde effectmilderende of effectvoorkomende maatregelen uit het planMER. Decretaal moet de ontwerp verordening onderworpen worden aan een openbaar onderzoek, hetgeen in dit geval samen gebeurt met het openbaar onderzoek van het voorlopig vastgestelde RUP met het ontwerp planMER. Daarna kan deze verordening definitief worden vastgesteld samen met het RUP en het planMER.
De verordening kan ook opgemaakt worden nà het openbaar onderzoek van het voorlopig vastgestelde RUP (met het ontwerp planMER), en kan in dat geval opgemaakt worden op basis van dit openbaar onderzoek. In dat geval doorloopt de ontwerp verordening opnieuw een openbaar onderzoek (enkel voor de verordening), en wordt de termijn voor de definitieve vaststelling van het RUP opgeschort.
De mogelijkheid om formele overeenkomsten aan een RUP toe te voegen geeft meer rechtszekerheid voor de uitvoering van specifieke maatregelen, uitvoering van noodzakelijke werken, specifieke voorwaarden in de verdere uitvoering van het plan, beheermaatregelen of flankerende uitvoeringsmaatregelen. Deze overeenkomsten kunnen afgesloten worden tussen verschillende partijen, zowel private als publiekrechtelijke rechtspersonen, en ook in gemengde vorm, bv. tussen een gemeentebestuur en een projectontwikkelaar, of een provinciebestuur met enkele gemeentebesturen,...
Over de mogelijke onderwerpen van deze overeenkomsten wordt in het decreet niet verder ingegaan, om deze zo flexibel en maatgericht mogelijk te kunnen gebruiken. Ook het geografische werkingsveld hoeft niet overeen te komen met het RUP-gebied. Zo kan bijvoorbeeld een specifieke politieverordening (bv. een zone 30 km) aangeduid worden, eventueel gedeeltelijk buiten een provinciaal RUP-gebied, om bepaalde mobiliteits-, gezondheids-, en veiligheidsaspecten die voorgesteld worden in een plan-MER, of een mobiliteitsstudie, te kunnen garanderen. Hierbij kan de provincie formele overeenkomsten afsluiten met de betrokken gemeentebesturen waarbinnen de voorgestelde politieverordening van kracht moet worden (een politieverordening zijn gemeentelijke bevoegdheden).
Een ander voorbeeld over de mogelijkheden van dergelijke formele overeenkomsten kan gericht zijn op de garantie dat specifieke activiteiten effectief uitgevoerd worden, zij het door overheidsinstanties, zij het door private instanties of in gemengde vorm.
In het decreet worden verschillende bestaande instrumenten aangehaald die eveneens ingezet kunnen worden om de maatregelen en voorwaarden uit bv. effectbeoordelingen (Zie art. 2.2.5 VCRO, §1 die de inhoud van het RUP bepaalt). Specifiek gaat het hier over:
De plannende overheid maakt een ‘instrumentenafweging’ om te bepalen in welk instrument de te realiseren effectmilderende maatregelen best worden opgenomen. Dit kan in een stedenbouwkundig voorschrift van het RUP zijn of in een ander instrument, zoals een inrichtingsnota, een grondruilplan, een overeenkomst of een stedenbouwkundige verordening. Het is aan de plannende overheid om uit te maken of bepaalde maatregelen best in het RUP zelf worden geregeld, dan wel of zij de effectmilderende maatregelen opneemt in een verordening of in een ander instrument.